نگاهی به تاریخچه آجر
نگاهی به تاریخچه آجر
آجر از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد.در ایران بقایای کوره های سفال پزی و آجر پزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آنها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد پیدا شده است. همچنین نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در آن کشور است وازه آجر بابلی و نام خشت هایی بوده که بر روی آنها منشورها قوانین و نظایر آنها را می نوشتند گمان می رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پی برده اند.
کوره های آجر پزی ابتدایی بی گمان از مکان هایی تشکیل می شده که در آن لایه های هیزم و خشت متناوبا روی هم چیده می شده است.
فن استفاده از آجر ازآسیای غربی به سوی
غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است در سده چهارم
اروپایی ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و
رواج مجدد از سده ۱۲ میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد.
در ایران باستان ساختمان های بزرگ و زیبایی بنا شده اند که پاره ای از آنها هنوز پا بر جا هستند.
نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم
آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد
کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته اند همچنینی پلها و سد های قدیمی
مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهای قدیمی می باشند.
آجر در ایران قدیم
در ایران هر جا سنگ کم بوده و خاک خوب هم در
دسترس بوده است آجر پزی و مصرف آجر معمول شده است اندازه آجر ایلامی حدود
۱۰×۳۸×۳۸ سانیتی متر بوده پختن و مصرف آجر در زمان ساسانیان گسترش یافته و
در ساختمان های بزرگ مانند آتشکده ها به کار رفته است اندازه آجر این
دوره جدود ۴۴×۴۴×۷تا ۸ بوده است و بعد های آن ۲۰×۲۰×۳ تا۴ سانتی متر کاهش
یافت .
در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگتری به نام ختائی به ابعاد
۵×۲۵×۲۵ سانتی متر و یا بزرگتر از آن به نام نظامی در ابعاد ۴۰×۴×۵ سانتی
متر استفاده می شده است از انواع دیگر آجر در گذشته آجر قزاقی می باشد که
پیش از جنگ جهانی اول روسها آن را تولید می کردند که ابعاد آن ۵×۱۰×۲۰ بوده
است آشنایی با آجر و مواد اولیه آن آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن
خشت خام و دگرگونی آن بر اثر گرما به دست می آید خاک آجر مخلوطی است از خاک
رس ماسه فلدسپات سنگ آهک سولفات ها سولفورها فسفات ها کانی های آهن منگنز
منیزیم سدیم پتاسیم مواد آلی و…
مراحل ساخت آجر عبارتند از :
کندن و ستخراج مواد خام
آماده سازی مواد اولیه
قالب گیری
خشک کردن
تخلیه و انبار کردن محصول
استاندارد آجر در ایران
بنابر آخرین استاندارد ایران به تاریخ ۷ خرداد ۱۳۵۷ در مورد آجرهای رسی آجرها به دو گروه دستی و ماشینی تقسیم بندی می شوند آجر های دستی خود به دو نوع فشاری و قزاقی سفید و آجر ماشینی نیز به توپر و سوزاخ دار گروه بندی شده اندمیزان جذب آب مطابق استاندارد ایران در آجرهای دستی حداکثر ۲۰% در آجر های ماشینی ۱۶% و حدلقل برای هر دو نوع آجر ۸% تعیین شده است .
كليات صنعت آجر در صنعت آجر حدود 7000
كارخانه فعال در ايران موجود است كه ميزان توليد اسمي ساليانه آنها بيش از
50 ميليون تن مي‌باشد. محصولات اكثر اين کارخانجات، شامل آجر سنتي، آجر
ماشيني و بلوک تماما با فن‌آوري قديمي توليد مي‌شوند که علاوه بر
انرژي‌بري بسيار بالا در توليد (بيش از 2 برابر انرژي‌بري توليد آجر با
فن‌آوري جديد)، از بسياري از مزاياي نهفته در استفاده از آجرهاي جديد
بي‌بهره مي‌باشند. سهم 45 درصدي هزينه‌هاي انرژي در توليد آجر از ديدگاه
اقتصاد ملي، خود بيانگر شدت انرژي مصرفي بسيار بالا در اين صنعت و لزوم
توجه به آن مي‌باشد. راهكارهاي بهينه‌سازي مصرف انرژي
راهكارهاي كوتاه مدت و كم هزينه
. راهكارهاي بلندمدت و پرهزينه.اجراي راهکارهاي کوتاه‌مدت و کم‌هزينه در مقايسه با راهکارهاي بلندمدت و پرهزينه از نظر اجرا، عملي‌تر و براي صاحبان واحدهاي توليدي نيز قابل قبول‌تر مي‌باشد. با توجه به اينکه در کشور نزديك به 7000 كوره آجرپزي وجود دارد, بهترين راهكارهاي كم‌هزينه استفاده از مشعل‌هاي با راندمان بالا در كوره‌هاي هوفمن موجود و بازيافت حرارت از اين كوره‌ها است. ح راهكارهاي كم هزينه و كوتاه مدت
استفاده از سوخت‌پاش‌هاي راندمان بالا در كوره‌هاي هوفمن با حدود 20 درصد صرفه‌جويي.
بازيافت حرارت در كوره‌ها
آموزش پرسنل.
استفاده از مشعل‌هاي با راندمان بالا
. بازيافت حرارت از كوره‌هاي هوفمن جهت استفاده در قسمت خشك كن. راهكارهاي پرهزينه و بلندمدت
جايگزيني ماشين‌آلات مدرن در خط توليد شامل تجهيزات، سنگ‌شكن، ميكسر، اكسترودر
. نصب خشك‌کن با راندمان بالاتر و كاهش ضايعات و مصرف انرژي كمتر
جايگزيني كوره تونلي بجاي كوره هوفمن كه دو تا سه برابر شدت مصرف انرژي را كاهش مي‌دهد.
استفاده
از سيستم بسته‌بندي مدرن بمنظور کاهش ضايعات. تنوع توليد آجر در كشور
همانگونه كه در نمودار زير مشاهده مي شود، بيشترين سهم توليد آجر كشور
مربوط به آجرهاي فشاري مي باشد كه اين خود گويايي پايين بودن كيفيت آجرهاي
توليدي و همچنين بالا بودن ميزان مصرف سوخت در اين صنعت مي باشد.
نتیجه :
در معمارى ایرانی، آجر تنها پرکنندهٔ جرزها و پوشانندهٔ احجام وجداکنندهٔ آنها از یکدیگر نیست. بلکه بعنوان یک عنصر کامل در معمارى ایران بکار رفته است.
اولین شیوهٔ تهیه خشت مربوط به سال‌هاى پیش از هزارهٔ ششم ق.م است. از آثار مشهور تپه حسنلو را مى‌توان نام برد که از خشت خام بطور وسیع استفاده شده است. بکارگیرى آجر در شوش و تپه سیلک کاشان نیز نشان‌دهنده استفاده از این عنصر در زمان خود است. در معبد چغازنبیل نیز به آجرهایى برمى‌خوریم که بعنوان کتیبه به دیوار نصب شده‌اند. ساکنان سرزمین ایران نقش تعیین‌کننده‌اى در پیشبرد بکار گرفتن فن آجر داشته‌اند.
آجر به تنهایى یک قالب شکل‌دهنده است. و در حدّ یک وسیلهٔ مجرد، هر دانه‌اش به کار گرفته مى‌شود.
آجر بعنوان یک عنصر تزئینی، کارآیى آن را دارد که با تمامى عناصر تشکیل‌دهنده یک معمارى بیامیزد و یا به‌‌شکل یک عنصر مجرد تزئینى جلوه‌گرى کند.
